درمانهای هدفمند سرطان لنفوم
درمانهای هدفمند (Targeted Therapies) از داروهایی تشکیل شده‌اند که به‌طور اختصاصی سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند و با تداخل در مسیرهای مولکولی یا مارکرهای سطحی، باعث مهار رشد تومور و القای مرگ سلولی می‌شوند؛ این داروها معمولاً آسیب کمتری به سلول‌های طبیعی وارد می‌کنند.
درمانهای هدفمند با مکانیزم‌های زیر عمل می‌کنند:
- اتصال به مولکول‌های خاص روی سطح یا داخل سلول‌های سرطانی مانند CD20، CD30، BTK
- مهار مسیرهای سیگنال‌دهی که موجب رشد، تقسیم و بقای سلول‌های توموری می‌شوند.
- القای آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلولی) یا تحریک سیستم ایمنی برای حمله به سلول‌های توموری
- استفاده به صورت تک‌دارویی یا در ترکیب با شیمی‌درمانی، به‌ویژه در موارد عودکننده یا مقاوم به درمان
1. انواع درمانهای هدفمند در لنفوم
آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (mAbs)
این داروها به پروتئین‌های خاص سطح سلول‌های سرطانی متصل شده و باعث نابودی آن‌ها می‌شوند، از طریق:
- فعال‌سازی سیتوتوکسیسیته وابسته به آنتی‌بادی (ADCC)
- فعال‌سازی کمپلمان و لیز سلولی
- انتقال داروهای سمی به سلول (antibody-drug conjugates)
دارو | هدف | موارد مصرف | توضیحات |
Rituximab | CD20 | لنفوم‌های سلول B | خط اول درمان در بسیاری از انواع لنفوم B سل |
Obinutuzumab | CD20 | فولیکولار لنفوم (FL)، CLL | آنتی‌بادی نسل جدید؛ قدرت بیشتر نسبت به ریتوکسیماب |
Brentuximab vedotin | CD30 | لنفوم هوچکین (HL)، ALCL | آنتی‌بادی-داروی مزدوج (ADC)؛ متصل به داروی سمی |
Polatuzumab vedotin | CD79b | DLBCL | اغلب همراه با بنداموستین و ریتوکسیماب تجویز می‌شود |
Daratumumab (در حال مطالعه) | CD38 | لنفوم سلول T | در مراحل تحقیقاتی برای برخی انواع نادر لنفوم غیر هوچکین |
2.مهارکننده‌های مولکولی کوچک (Small Molecule Inhibitors)
این داروها مسیرهای سیگنالی درون‌سلولی را که برای بقای سلول‌های لنفومی یا تکثیر آن‌ها ضروری‌اند، مسدود می‌کنند. اغلب این داروها به صورت خوراکی یا تزریقی تجویز می‌شوند و در درمان موارد عودکننده یا مقاوم به درمان کاربرد دارند.
دارو | هدف | موارد مصرف | مکانیسم عمل |
Ibrutinib | BTK | Mantle cell,CLL | مهار مسیر سیگنال‌دهی BCR (گیرنده سلول B) |
Acalabrutinib | BTK | MCL,CLL | مهارکننده نسل دوم BTK با عوارض جانبی کمتر |
Zanubrutinib | BTK | MCL,CLL | نفوذ بهتر به CNS نسبت به دیگر مهارکننده‌های BTK |
Venetoclax | BCL2 | ,CLL(فولیکولار لنفوم)FL | القای آپوپتوز با مهار پروتئین ضدمرگ BCL2 |
Idelalisib | PI3Kδ | ,CLL(فولیکولار لنفوم)FL | مهار مسیر PI3K-Akt که در رشد سلول توموری نقش دارد |
Copanlisib | PI3Kα/δ | فولیکولار لنفوم (FL) | تزریق وریدی هفتگی؛ مهار دو زیرواحد PI3K |
3. داروهای تعدیل‌کننده ایمنی (Immunomodulatory Drugs)
این داروها باعث تقویت سیستم ایمنی شده و محیط میکروسکوپی رشد تومور را مهار می‌کنند.
دارو | مکانیسم اثر | موارد مصرف |
Lenalidomide | افزایش عملکرد سلول‌های T و NK، ضد‌آنژیوژنز | MCL,DLBCL,FL |
Thalidomide | مشابه، ولی با سمیت بیشتر | به‌ندرت در لنفوم‌ها استفاده می‌شود |
4.مهارکننده‌های ایمنی نقطه بازدارنده(Immune Checkpoint Inhibitors)
این داروها با مسدود کردن گیرنده‌های بازدارنده، سلول‌های T را فعال می‌سازند.
دارو | هدف | موارد مصرف | توضیحات |
نیولوماب (Nivolumab) | PD-1 | هوچکین عودکننده | پاسخ‌های پایدار |
پمبرولیزوماب (Pembrolizumab) | PD-1 | هوچکین، PMBCL | به‌ویژه پس از پیوند |
لنفوم هوچکین معمولاً به دلیل افزایش تعداد نسخه کروموزومی p249، بیان PD-L1 را بیش از حد دارد که این موضوع باعث می‌شود مهارکننده‌های ایمنی نقطه بازدارنده، بسیار مؤثر واقع شوند.
5.CAR T-Cell Therapy (ایمونوتراپی هدفمند پیشرفته)
در این روش، سلول‌های T خود بیمار به‌گونه‌ای مهندسی می‌شوند که گیرنده‌های آنتی‌ژنی کایمریک (CAR) را بیان کنند که معمولاً CD19 را هدف قرار می‌دهند.
محصول | هدف | موارد مصرف | توضیحات |
Yescarta | CD19 | DLBCL، PMBCL | با اثر سریع |
Kymriah | CD19 | DLBCL | با شروع اثر دیرتر |
Breyanzi | CD19 | DLBCL | تعادل بهتر در سمیت |
CAR T برای لنفوم هوچکین | هدف: CD30-در حال توسعه | HL | در مراحل کارآزمایی بالینی |
. Bچه زمانی از درمانهای هدفمند استفاده می‌شود؟
وضعیت بالینی | نقش درمان هدفمند |
خط اول درمان | ریتوکسیماب به همراه شیمی‌درمانی برای لنفوم غیرهوچکین سلولB (B-NHL) |
هوچکین عودکننده | برنتوکسیماب ، مهارکننده‌های ایمنی (checkpoint inhibitors) |
لنفوم غیرهوچکین تهاجمی عودکننده | پولاتوزوماب ، درمان CAR T-Cell |
لنفوم غیرهوچکین با سیر آهسته (Indolent NHL) | مهارکننده‌های BTK یا PI3K (در خطوط درمان دوم به بعد) |
MCL مقاوم به درمان | مهارکننده‌های BTK، لنالیدومید |