لوسمی حاد میلوئیدی (Acute Myeloid Leukemia) نوعی سرطان خون و مغز استخوان است که در آن، سلول‌های بنیادی میلوئیدی (myeloid) دچار رشد غیرطبیعی می‌شوند و به جای تبدیل به سلول‌های خونی سالم (گلبول قرمز، گلبول سفید، پلاکت)، به سلول‌های سرطانی نابالغ (بلاست‌ها) تبدیل می‌شوند که توانایی عملکرد طبیعی ندارند و به‌سرعت در مغز استخوان و خون پخش می‌شوند.
علائم AML
علائم به دلیل کاهش سلول‌های خونی طبیعی و تجمع بلاست‌های سرطانی ایجاد می‌شود:
| گروه علامتی | علائم |
| کم‌خونی | خستگی، رنگ‌پریدگی، تنگی نفس |
| کاهش پلاکت | خونریزی لثه، کبودی، خونریزی بینی |
| کاهش گلبول سفید سالم | تب، عفونت‌های مکرر |
| تجمع بلاست | درد استخوان، بزرگی طحال یا کبد، غدد لنفاوی متورم، سردرد (درگیری CNS) |
علل و عوامل خطر AML
علت دقیق AML همیشه مشخص نیست، اما برخی عوامل خطر شامل:
- سن بالا (اغلب >۶۰ سال)
- قرار گرفتن در معرض اشعه یا مواد شیمیایی (مثل بنزن)
- شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی قبلی
- سندرم‌های ژنتیکی مانند سندرم داون
- بیماری‌های پیش‌سرطانی مثل MDS یا اختلالات میلوپرولیفراتیو
- جهش‌های ژنتیکی خاص (مثل FLT3، NPM1، CEBPA)
تشخیص AML
برای تشخیص AML نیاز به بررسی مغز استخوان و خون محیطی داریم:
- آزمایش CBC :کاهش یا افزایش شدید گلبول‌ها، وجود بلاست در خون
- اسمیر خون محیطی : بررسی مورفولوژی سلول‌ها
- بیوپسی مغز استخوان : افزایش بیش از 20٪ بلاست
- آزمایش‌های ژنتیکی و مولکولی:
- کاریوتایپ (برای بررسی کروموزوم‌ها)
- FISH و PCR (برای تشخیص جهش‌هایی مثل FLT3، NPM1، RUNX1، TP53)
درمان AML
درمان AML شدید، ولی قابل درمان است و اغلب به دو مرحله تقسیم می‌شود:
1. القای بهبودی (Induction)
- هدف: کاهش بلاست‌ها به زیر 5٪
- شایع‌ترین رژیم: داروی سیتارابین (Ara-C) + آنتی‌بیوتیک‌های ضدسرطان (مثل دانوروبیسین یا ایداروبیسین)
2. درمان پس از بهبودی (Consolidation)
- برای پیشگیری از عود
- شامل شیمی‌درمانی بیشتر یا پیوند سلول‌های بنیادی (HSCT) در موارد پرخطر
درمان‌های هدفمند و جدید:
- FLT3 inhibitors (مثلاً midostaurin یا gilteritinib)
- IDH1/2 inhibitors (مثل ivosidenib و enasidenib)
- داروهای hypomethylating (مثل azacitidine و decitabine) برای بیماران سالمند
- درمان CAR-T در مراحل تحقیقاتی
پیش‌آگهی (Prognosis) AML
پیش‌آگهی به عوامل زیادی بستگی دارد:
- سن بیمار (پیش‌آگهی بدتر در سن بالا)
- وضعیت کروموزومی و ژنتیکی
- پاسخ به درمان اولیه
- وضعیت کلی سلامت
پیگیری پس از درمان AML
- بررسی منظم مغز استخوان و خون
- بررسی MRD (حداقل بیماری باقی‌مانده) با PCR یا Flow cytometry
- کنترل عوارض دیررس درمان مانند مشکلات قلبی، ناباروری، یا اختلالات شناختی
- حمایت روانی و اجتماعی بیمار
مراقبت تسکینی در AML
در بیماران مسن یا مقاوم به درمان:
- تمرکز بر کاهش علائم (درد، عفونت، خستگی، خونریزی)
- تصمیم‌گیری آگاهانه درباره پرهیز از درمان تهاجمی
- حمایت روانی، تغذیه‌ای و معنوی از بیمار و خانواده